o wahanol lefydd yn Awstralia
Wedi eu copio o'r llythyrau gwreiddiol, air am air, ond heb eu cywiro.
Lle mae'r ysgrifen yn anodd i'w darllen neu os oes darnau wedi rhwygo yn y gwreiddiol, defnyddir …
Mae Watervale yn nyffryn Clare, i'r gogledd o Adeilade, De Awstralia
Watervale,
August 14, 1868
Dear Friends,
It is with much pleasure that I pen these few lines hoping they will meet you in the enjoyment of health as they leave us both. I am ashamed to think we have neglected sending to you. Mr Rowlands has commenced writing 4 or 5 letters and has laid them by instead of finishing them and I felt it was not my place to write unless he wrote.
It is a matter of great wordly happiness and comfort to me that the Lord caused in his all wise providence us to meet in this Land and to be united in marriage. Thank the Lord we are as happy as any two can be together sharing each others joys, bearing each others sorrows & trials.
The greatest trial since our marriage was the losing of our Dear little boy. He was born 7th of February 1868. Died of Atrophy on the 23rd of March 1868. He was a fine handsome babe. It was a great grief to us to part with him but he is now in Glory where I hope we all shall meet to praise the Lord through all eternity – we had the baby baptised Ellis Owen.
We will write more next time, the mail goes off in the morning – it is now late, so I must now conclude this scrawl with kindest love to all my Welsh friends.
I am yours affectionately,
Annie Rowlands.
Please address …
Mr Owen D. Rowlands
Builder etc
Watervale
County Stanley
South Australia
Watervale,
Chwefror 1, 1869
Annwyl dad,
Derbyniais eich lluthur. Yr oedd yn dda genun ddeall eich bod yn iach i gud fel teulu a fferthynasau ond yr oedd yn ddrwg genuf glywed fod fy modryb Catherine o dan effaith y fil yr wyf yn gobeithio y budd idd hi wellau. Yr wyf fi yn weddol iach ond y mae y wraig yn lled wael y mae hi o dan y slow fever and congested liver ond y mae y doctor yn dweud y daw hi yn well yn lled fuan. Yr oedd yn rhyfedd genuf glywed am fy mrawd Rowland ei fod wedi myned i New Zealand fe fuasai yn dda genuf pe y buasai wedi dyfod yma yn lle New Zealand y mau genuf fi fwu o waith nac y gallaf ei wneud. Os y gwelwch yn dda anfonwch ei Address a gyrwch fy Address inau iddo yntau. Yr oedd yn dda genuf glywed y fod fy Ewurth Moses wedi ei gaul ar dir y rhai buw ac wedi dyfod i ymweliad ai berthynasau. Yr wyf yn gobeithio y cawn ei weled yn y wlad yma yn lled fuan.
Mi a gawsom haf pur boeth yma yr haf … a chrun lawer hot winds a chrun lawer o fellt a tharanau yn enwedig un noswaith yr oedd yr awur yn olau gan fellt ol rownd a tharanau yn rowlio drwu yr aur i gyd a thua dwu filltir oddi yma fe darawodd felldan goedan a thaniodd y goedan.
Chwech chant bwsial oudd gwenith ni a gawsom gynhauaf da y flwyddun yma ond y mae ychydig red rust y mae y gwenith yma yn wan yn cael ei werthu am dri swllt a dwu geiniog bushel 3.2.
Y mae y Colony y myned yn mlaen y lled dda yr wan y maent gwneud tua hanar cant o filldyroudd o Railway newydd ir Bura Burra Mine a rhai milltiroedd o Tramways. Y mae cyflog labrwr yn bur isal yma yn bresenol pump swllt yn y dudd ac ychydig yn caul chwech swllt Carpenter and Joiners o wuth i naw swllt y dudd y mae y cyflog yn dyfod i lawr bob blwun.
Nid oes genuf fawr newyddion ich hysbysu nid oes yn agos ir lle yma ddim llawer o gymru y mae ofewn tua chwech milldir un gymraes o Llanberis sef Mary Parry y Miria chwaer John … Joseph Jones y … Sir Flint y roeddunt … wuthnos yn ol yr oedd … eu tû y mae ganddunt bum … blant pedair hogan ac un hogyn … mae yma un teulu o Sir Fon ond ni welais i yr un o honunt. Y mae mwu o Gymru yn New Zealand a Victoria. Y mae y lle yma yn bouthach a mwu o Hot Winds na Victoria nid oes dim cymaint o goed yn y lle yma.
Y mae yn rhaid i mi derfynu. Y mae yn ddrwg gan y wraig nag ydiw yn alluog i ysgrifenu ond y mae hi yn gobeithio y budd hi yn alluog i ysgrifennu llythur mawr y tro nesaf yr ydym yn dymuno i ein yn garedig all fy holl berthynasau yn cydnabod cofiwch fi at Mary fy chwaer ac Ellis a Margarad ar plant dymunwn gael gair oddi wrtho fo hefud cofiwch fi at fy ewurth Moses a modrub Elizabeth a fy holl fodrubodd a modrub Gaenor a Thomas Davies ar plant a John Ellis ac Ann Mur Mawr a ffan fyddoch yn ysgrifennu at Rowland …
y medrwch … clywed oddi wrtho … fy ewurth John Owen … derfynu yn awr gan of … fy Nhad i anfon imi eich ond y llythur nesaf nid mewn cyfleusdra i gymerud … yn awn ni a yrwn un llun ein dau yn fuan yr wyf yn gyru gydar llythur yma bapur newudd sef The Adeilade Post.
Hun yn pur oddiwrth eich anwul fab
O D Rowlands
O D Rowlands
Cyfeiriwch eich Llythur fel hun
Owen D Rowlands
Watervale
County Stanley
South Australia
Mai 21, 1869
Annwul frawd a chwaur,
Derbyniais eich llythur yn mis Chwefror ac yr oedd genuf ei gael a deall ynddo eich bod yn iach fel teulu megis ac yr ydum ninau yn bresenol i Dduw y byddo y diolch am ei digareddau tuag atom yn dymhorol ac ysbrydol.
Yr oedd yn dda genuf glywed fod fy nhad yn weddol iach ac yr wuf yn gobeithio fod fy chwaur yr un modd. Y mae yn rhaid i mi gyfaddef fy mod wedi bod yn bur hir heb ysgrifenu attoch ydiw fy mod yn disgwil caul llythur oddi wrth Rowland o New Zealand ond ni chefais yr un etto. Ysgrifenais lythur atto ym mis Chefror ond heb attebiad etto os y cawsoch chwi lythur oddi wrtho gyrwch gyda throuad y post fe allai ei fod o wedi symud i rwla arall ac na chafodd fy llythur etto fe fuasai yn dda genuf pe buasai fo wedi dwad yma a … i New Zealand … nac y gallaf ddyfod … gweithio hefo mis yn … ddigon o waith i … yno a mund …
Pe buasai Rowland yma buaswn yn ei gymerud o yn bartnar ac fe gawsai yr un siawns a finau mi a ddeuthum ir wlad yma yn mis Mawrth 1866 a bum yn gweithio yn Port Adelaide am bedwar mis ac mi feddyliais am gaul gweled y wlad ac fellu mi a gymerais y trein gan bellad ac y gallwn hynai oedd hanar cant o filldyroedd sef o Adeilade i Hapynda. Y mae yno with mines copper gwelais rai Cymru yn y lle yma ond Cymru or deheidir ouddunt. Arhosais yno ddiwrnod neu ddau wedi hynu. Cymerais mail coach i fynd ddeg ar hugain o filldyroedd ir gogladd ac arhosais am tua bythefnos yn y lle yma sef lle or enw Aulurn? ac yma cyfarfyddais a Chymro saur maun a gofynnodd i mi o bart o gogladd yr oeddwn yn dyfod a dywedais wrtho mai o Caernarvon a Llaberis a dywedodd wrthai mai un o Lanberis oedd ei wraig ef ac mi a dethum ynol ac ef iw du iw gweled. Pan ei gwelais ? oedd y misio ai chofioi hono ac … a William Pari … Flint y daw ei … bump o blant … aethum ill chwech … i north or lle …
… ydwyf etto mi a ddechreuais weithio hefo un or enw Knowlsy. Yr oedd ganddo dei o gapeli iw gwneud yr oedd y mwuaf yn caul ei wneud yn y Pentra yma a bum yn gwweithio yn agos i flwuddin gud ac ef ond fe dorodd? ac fe werth? ei du ai goud ac yn awr yr ydwyf yn ei du ef ac yn ei weithdu a dyma lle yr ydwyf fi hud yn awr a dyma lle y cefais y wraig. Yr oedd hi yma yn cadwysgol i blant bychan ac yr oedd hi yn ddynas ieuanc suful a chall yn fy meddwl i ac ar ol ei charu am tua chwech mis mi ai priodais hi ac nid wyf yn edifarhau ac yr ydum yn buw yn cysurus iawn gudan gilidd. Y mae ei mham ai thad yn ngyfraith yn byw tua milldir oddi yma. Fe fu ei thad farw pan oedd hi yn fychan a mham wedi ail briodi fel y dywedais y maint yn buw tua milltir ir lle yma. Y mau ganddunt ardd afala ac eirin a greps a byddant yn gwneud gwin. Fe fyddant … lle y mau y Capal … y mau gardd tua … dir ei farm … Adelaide … South Australia …
… ac ychain. Fe fuo ei chwaur yma heno a dauth cheiliog tew i ni erbun y sul. Y mae y sul nesaf i holi plantyr ysgol sul. Y mae yn ddrwg iawn am frawd fy ngwraig fe gyfarfyddodd a damwain yr hon a derfynodd yn anghauol pan yn aredig guda dau gefful fe ddauth y cyplin yn rhudd ac feaeth y ceffylau naill ochor ac fe aeth yntau rhyngddunt ac fe aeth y ceffylau yn ei bleuna a thynu yr aradr ar egais a thori y cnawd odd ar groth i gous a bu farw ym mhen tua wuthnos dan effaith Lock Jaw … bachgan tua un ar bymthag oed.
… yn rhaid imi derfynu … nos da ichwi. Cofiwch fi yn garedig at fy nhad a Mary a theulu y Ciei a modrub Gaenor Mur Mawr ar teulu a … ffera i Solomon anfon llythur gymunt a phapur newudd … cofia fi at John Ellis ar teulu a ffawb oll om teulu a fferthnasau am cydnabod. Nid ydwyf yn gwbod beth y mae Anne wedi ei ddeud …
… wrth dy frawd
… Rowlands
Watervale, County Stanley
Watervale,
Mai 21, 1870
Anwul frawd a chwaer,
Yr wyf yn cymeryd y cyfleusdra presenol i ysgrifenu ychydig linellau attoch gan obeithio iddunt eich caul yn iach megis ac y maunt yn fy nghaul inau ar wraig a mrawd i Dduw y byddo y diolch am ei fawr ai aml drugareddau tuag attom oll. Derbyniais dy lythur yn mis Ebrill … yr oedd yn dda iawn genum eu gaul a deall eich bod yn iach … y mau Annie yn ddiolchgar iawn i Grace am y Valentine ac yr odd yn ddiolchgar am y papur newudd … nid les genuf ddim neullduol iw anfon attoch … dechreuaf ar dduddiadur … i hithau dechreuaf ddudd Nadolig … aethum ein tri i ben mynudd Oakden pelldar oddeutu 4 milltir … cychwun yn lled fora diwrnod pouth iawn … mund oddi yma dros frun coediog ac i lawr i ddyffrun ac oddi yno i ochr y mynudd a dechrau dringo y brun coediog lled serth.
Y mau Rowland ar y top cin i ni hanar ei ddringo … gallwn weled y mor oddi yma ar un ochor ini y mau gwasdadir mawr ar yr ochor arall y mau bryniau lled goediog … daeth adra erbun y nos yn ddigon blin … dudd y Calan aethum i ac Annie i'r Picnic neu gwmpeini o bobol y pentra i rhiw ddyffrun pelldar tua milltir … yr oudd yno ddigon o fwud o bob math wedi ei baratoi ar y gwelldglas a ffawb yn difyru ei hun yn y modd gora … yr oudd y bwyd caul ei roi gan Siopwr y pentra ac eraill … yr oedd Rowland wedi mynd benau y brynia …
Dudd gwenar y groglith yn y bora anfon arch ac yn y pnawn aethum i ac Annie ir cynhebrwng hen wraig weddw oedd hon yn 64 oed … cymraes o Sir Aberteifi wedi bod yma ers deng mlynadd ar hugain 30 yrs … yr oedd Rowland gartraf dudd Llun y pasg yn y bora gweithio dipin bach y prinhawn. Aethum i ac A. a R. i ben mynudd Horrocks pelldar tua tair milldir … diwrnod go glir gallem welad crun belldar trwu Spei Glas a oeddwn wedi ei fenthyca …
Yr wuf am neidio i mis Mai 5ad yn fora meddyliasom am fynad hefo Goits gynta i Adelaid ond nid oedd yn mynad ir Relwe Sdesion ac fellu fe fu yn rhaid aros tan hanar awr wedi inarddeg yn y bora … felly aethum i ac Annie am Adelaid pelldar o 25 (85?) o filldyrodd tua 13 milldir mewn coits ar rhan arall yn y tren … yr oeddwn wedi gaddo i Annie fynd ir dre yn union ar ol priodi ond heb fund tan rwan yr wyf wedi priodi ers tair blynadd ir 30 o Ebrill diweddaf ac y rwan y mau yr addewid yn dod i ben … yr wyf yn mynad ir dre i brynu coud yr oedd yn nos dywull cin i ni gyradd y dre aethom i chwilio am le i logio … yr oeddum yn teimlo yn lled flin y noson honno sef nos ddifia bora dudd Gwenar aethum hud y dre cerddad o gwmpas drwu y dydd a dudd Sadwrn yr un fath … dudd Sul 8fad aethom i Gapal yr Anibynwyr seasnig wrth i ni fynad y roedd clocha holl y dre yn canu sef drarhw? glocha o wahanol swn yn yr un lle yr oedd Ann yn falch iwan oi clywad y maunt yn canu trwur …
Aethum y prunhawn i le or enw Kent Town i wrando ar un or enw Taylor sef pregethwr poblogaidd iawn yn perthyn ir Wesleaid ar nos i Eglwys wladol ac aethun adra y Sadwrn canlynol …
Terfynaf yn awr … yr ydun ein tri yn cofio attoch oll … cofia ni yn aredig ein tad a Mary …yr wyf yn gyru papur newudd i nhad cei di un y tro nesaf … cofia fi yn garedig at fy mherthynasau oll am cydnabod oll rhu faith iw henwi … nos dawch.
Owen D. Rowlands
Watervale
County Stanley
South Australia
E. D. Rowlands
Mae Wangaratta yn nhalaith Victoria, rhyw 140 milltir o Melbourne
Wangaratta,
Fy Anwul Dad,
Yr wyf yn gobeithio y cyferfydd y llinellau hyn chwi yn weddol iach a chysurus fel ac yr wyf innau yn bresenol. Derbyniais lythur oddiwrth Owen heddyw ac yr oedd efai wraig yn iach a chysurus ac mewn digonedd o with. Nid les genyf ddim i'ch hysbysu, heblaw fy mod wedi symud or lle yr ysgrifenais or blaen oddeutu unarbymtheg a phedwar ugain o filldiroedd i fyny i'r gogledd. Gwlad amaethyddol ydyw y fan hyn gan mwyaf ond y mae gweithydd aur ofewn pymtheg milldir oddi yma. Y mae yma amryw o Gymru yn y fan hyn ar rhan fwyaf ohonynt yn bur dda allan. Yr wyf yn gobeithio eich bod wedi derbyn y papurau newydd yn sâff … y maent yn gwneud Railway newydd ir fan hyn. Nid oes genyf ddim yn ychwaneg ich hysbysu heblaw fy mod yn dymuno fy nghofio attoch yn y modd mwyaf caredig ac at Ellis fy mrawd a Margaret ar plant oll. Byddai yn dda genyf gael llythur oddiwrth Ellis. Cofiwch fi hefyd at Mary a Modryb Gaunor ar teulu a Fewyrth William a Moses a Ellis a Modryb Elizabeth, Ellen, Dorothy a Catherine a William Jones ac at David Jones a Catherine ai fam ar teulu oll … a William Ellis a Catherine ar teulu ac at Thomas Morgan a Ellen Morgan ar teulu a John Ellis Mur Mawr ar teulu, ac at y gath ddu ai theulu os daeth hi adra.
Ydwyf yn eiddoch yn ffyddlawn
R D Rowlands
Mrs D Ro.
Cyfeiriwch fel arferol
R D Rowlands
General P. Office
Melbourne
Victoria
Australia
Wangaratta,
Fy Anwyl Dad,
… ydwyf etto mi a ddechreuais weithio hefo un or enw Knowlsy. Yr oedd ganddo dei o gapeli iw gwneud yr oedd y mwuaf yn caul ei wneud yn y Pentra yma a bum yn gwweithio yn agos i flwuddin gud ac ef ond fe dorodd? ac fe werth? ei du ai goud ac yn awr yr ydwyf yn ei du ef ac yn ei weithdu a dyma lle yr ydwyf fi hud yn awr a dyma lle y cefais y wraig. Yr oedd hi yma yn cadwysgol i blant bychan ac yr oedd hi yn ddynas ieuanc suful a chall yn fy meddwl i ac ar ol ei charu am tua chwech mis mi ai priodais hi ac nid wyf yn edifarhau ac yr ydum yn buw yn cysurus iawn gudan gilidd. Y mae ei mham ai thad yn ngyfraith yn byw tua milldir oddi yma. Fe fu ei thad farw pan oedd hi yn fychan a mham wedi ail briodi fel y dywedais y maint yn buw tua milltir ir lle yma. Y mau ganddunt ardd afala ac eirin a greps a byddant yn gwneud gwin. Fe fyddant … lle y mau y Capal … y mau gardd tua … dir ei farm … Adelaide … South Australia …
… ac ychain. Fe fuo ei chwaur yma heno a dauth cheiliog tew i ni erbun y sul. Y mae y sul nesaf i holi plantyr ysgol sul. Y mae yn ddrwg iawn am frawd fy ngwraig fe gyfarfyddodd a damwain yr hon a derfynodd yn anghauol pan yn aredig guda dau gefful fe ddauth y cyplin yn rhudd ac feaeth y ceffylau naill ochor ac fe aeth yntau rhyngddunt ac fe aeth y ceffylau yn ei bleuna a thynu yr aradr ar egais a thori y cnawd odd ar groth i gous a bu farw ym mhen tua wuthnos dan effaith Lock Jaw … bachgan tua un ar bymthag oed.
… yn rhaid imi derfynu … nos da ichwi. Cofiwch fi yn garedig at fy nhad a Mary a theulu y Ciei a modrub Gaenor Mur Mawr ar teulu a … ffera i Solomon anfon llythur gymunt a phapur newudd … cofia fi at John Ellis ar teulu a ffawb oll om teulu a fferthnasau am cydnabod. Nid ydwyf yn gwbod beth y mae Anne wedi ei ddeud …
… wrth dy frawd
… Rowlands
Watervale, County Stanley
Watervale,
Mai 21, 1870
Anwul frawd a chwaer,
Yr wyf yn cymeryd y cyfleusdra presenol i ysgrifenu ychydig linellau attoch gan obeithio iddunt eich caul yn iach megis ac y maunt yn fy nghaul inau ar wraig a mrawd i Dduw y byddo y diolch am ei fawr ai aml drugareddau tuag attom oll. Derbyniais dy lythur yn mis Ebrill … yr oedd yn dda iawn genum eu gaul a deall eich bod yn iach … y mau Annie yn ddiolchgar iawn i Grace am y Valentine ac yr odd yn ddiolchgar am y papur newudd … nid les genuf ddim neullduol iw anfon attoch … dechreuaf ar dduddiadur … i hithau dechreuaf ddudd Nadolig … aethum ein tri i ben mynudd Oakden pelldar oddeutu 4 milltir … cychwun yn lled fora diwrnod pouth iawn … mund oddi yma dros frun coediog ac i lawr i ddyffrun ac oddi yno i ochr y mynudd a dechrau dringo y brun coediog lled serth.
Y mau Rowland ar y top cin i ni hanar ei ddringo … gallwn weled y mor oddi yma ar un ochor ini y mau gwasdadir mawr ar yr ochor arall y mau bryniau lled goediog … daeth adra erbun y nos yn ddigon blin … dudd y Calan aethum i ac Annie i'r Picnic neu gwmpeini o bobol y pentra i rhiw ddyffrun pelldar tua milltir … yr oudd yno ddigon o fwud o bob math wedi ei baratoi ar y gwelldglas a ffawb yn difyru ei hun yn y modd gora … yr oudd y bwyd caul ei roi gan Siopwr y pentra ac eraill … yr oedd Rowland wedi mynd benau y brynia …
Dudd gwenar y groglith yn y bora anfon arch ac yn y pnawn aethum i ac Annie ir cynhebrwng hen wraig weddw oedd hon yn 64 oed … cymraes o Sir Aberteifi wedi bod yma ers deng mlynadd ar hugain 30 yrs … yr oedd Rowland gartraf dudd Llun y pasg yn y bora gweithio dipin bach y prinhawn. Aethum i ac A. a R. i ben mynudd Horrocks pelldar tua tair milldir … diwrnod go glir gallem welad crun belldar trwu Spei Glas a oeddwn wedi ei fenthyca …
Yr wuf am neidio i mis Mai 5ad yn fora meddyliasom am fynad hefo Goits gynta i Adelaid ond nid oedd yn mynad ir Relwe Sdesion ac fellu fe fu yn rhaid aros tan hanar awr wedi inarddeg yn y bora … felly aethum i ac Annie am Adelaid pelldar o 25 (85?) o filldyrodd tua 13 milldir mewn coits ar rhan arall yn y tren … yr oeddwn wedi gaddo i Annie fynd ir dre yn union ar ol priodi ond heb fund tan rwan yr wyf wedi priodi ers tair blynadd ir 30 o Ebrill diweddaf ac y rwan y mau yr addewid yn dod i ben … yr wyf yn mynad ir dre i brynu coud yr oedd yn nos dywull cin i ni gyradd y dre aethom i chwilio am le i logio … yr oeddum yn teimlo yn lled flin y noson honno sef nos ddifia bora dudd Gwenar aethum hud y dre cerddad o gwmpas drwu y dydd a dudd Sadwrn yr un fath … dudd Sul 8fad aethom i Gapal yr Anibynwyr seasnig wrth i ni fynad y roedd clocha holl y dre yn canu sef drarhw? glocha o wahanol swn yn yr un lle yr oedd Ann yn falch iwan oi clywad y maunt yn canu trwur …
Aethum y prunhawn i le or enw Kent Town i wrando ar un or enw Taylor sef pregethwr poblogaidd iawn yn perthyn ir Wesleaid ar nos i Eglwys wladol ac aethun adra y Sadwrn canlynol …
Terfynaf yn awr … yr ydun ein tri yn cofio attoch oll … cofia ni yn aredig ein tad a Mary …yr wyf yn gyru papur newudd i nhad cei di un y tro nesaf … cofia fi yn garedig at fy mherthynasau oll am cydnabod oll rhu faith iw henwi … nos dawch.
Owen D. Rowlands
Watervale
County Stanley
South Australia
E. D. Rowlands
Mae Wangaratta yn nhalaith Victoria, rhyw 140 milltir o Melbourne
Wangaratta,
Medi 6, 1871
Fy Anwul Dad,
Ydwyf yn eiddoch yn ffyddlawn
R D Rowlands
Mrs D Ro.
Cyfeiriwch fel arferol
R D Rowlands
General P. Office
Melbourne
Victoria
Australia
Wangaratta,
April 1, 1873
Fy Anwyl Dad,
Derbyniais eich caredig lythur dyddiedig Rhagfur 2il a da iawn oedd genyf ei gael a chlywed eich bod yn iach. Gallaf innau eich hysbysu fy mod innau yn mwynhau iechyd da a bod chwaur? iddo adref yn cryfhau ac yr wyf yn bwriadu tori ychwaur? yn lled fuan os gwel Duw yn dda im gael iechyd am ychydig yn hwy … chwi wyddoch mai adref y byddwn yn dyfod o bob man ac adref y dof oddi yma hefyd os na fydd olwyn rhagluniaeth im herbyn … ni dderbyniais luthur oddiwrth fy mrawd Owen ers tro maith yn awr. Ond yr wyf yn credu ei fod ef yn iach a chysurus. Dywedais wrtho yn y llythyur diweddaf a yrais iddo y gallai ysgrifenu pan y clywai ar ei galon ac y mae ef yn … feddylion.
Yr oedd yn ddrwg genyf ddeall fod Modryb Pen y Bryn y Rallt wedi ei chladdu. Y mae pethau yn mynd yn mlaen yn lled dda yma ers tro a golwg mwy llewyrchys sydd i fod arni yn y dyfodol hefyd am flwyddyn neu ddwy or hyn lleiaf er nad oes yma ddim byd yn digwydd i beru cynhwrf neu syndod neullduol onfd mae pob peth trwy yr holl colony yn mynd yn mlaen yn steady … y mae wedi bod yn bur sych yma ers oddeutu tri mis a golwg sych fydd arni ychydig yn hwy. Os bydd arnoch eisiau cael gwybod rhyw hanes neullduol ynghylch y wlad yma deudwch hyn yn eich llythur a chyda phleser yr atebaf eich gofynion.
Cofiwch fi yn y modd mwyaf caredig at Modryb Gaunor ar teulu a Modryb Elizabeth ac Ellen a Dorothy Tyn y coed, a fewyrth Moses a William ar teulu ac at William Ellis ar teulu a John ac at Thomas Morgan or ?? a David Jones Blaen y Ddol ar teulu ac at David Hughes y ?? ?? mam Coed y Ddol ai deulu ac yn ddiweddaf a phenaf oll attoch eich hun.
Ydwyf yr Eiddoch yn serchog
R D Rowlands
Mrs D Rowlands
Fy Anwyl frawd,
Awst 3, 1873
Fy Anwyl dad,
Wangaratta,
Fy Anwyl dad,
Fy Anwyl Dad,
Fy Anwyl dad,
Mae North Williamstown yn rhan o ddinas Melbourne,
ond mae Steiglitz tua 57 milltir i'r gorllewin
North Williamstown,
My dear Brother & Sister,
Salem,
Wangaratta,
April 1, 1873
Fy Anwyl frawd,
Derbyniais dy garedig lythur dyddiedig Rhagfur 7ed a da dros ben oedd genyf ei gael a ?? eich bod oll yn iach a chysurus. Nai i ddim curo A byddaf yn … ond i ti yru ambell i bwt yn … dda yn llythyru fy nhad fel yr wyf wedi bwriadu gwneud. Yr oedd yn dda genyf ddeall fod pethau yn mynd yn lled dda yna. Yr oedd yn dda genyf glywed fod yr hen brydydd yn gwneud hi yn dda wrth … llwyddiant iddi hud fy enaid. Fe wyf yn deall hefyd mae nid eisio amlder o capeli yr eith neb o … at yr hen wr i drigo. Mae yn dda genyd ddeall fod Grace hefo Mr Alibin? yr ydych wedi gyru ataf fod Mr ? wedi priodi ond nid oes run o honoch wedi dweud pwy a briododd efe. Yr oedd yn ddrwg dros ben genyf ddeall fod Betsi Tyn y Llan wedi ei chladdu … boneddiges drwyadl oedd Betsi … yr oedd yn ddrwg genyf ddeall fod bachgen … wedi cael ei ladd … yr wyf yn meddwl fy mod yn ei adnabod.
Mae yn dda iawn genyf ddeall fod Jubli wedi gwawrio ar Capel Jerusalem … buan y tyr y wawr ar Capel newydd hefyd yw dymuniad fy nghalon i a y cant cadw Jubli … creadur rhyfedd ydwyf fi ar llefydd rhyfedd y byddaf yn ysgrifennu yn aml … y tri hwn yr wyf yn ysgrifenu ar dîn hen gasgan gwrw ond mae hi wedi ei gwagio ers llawer dydd ac felly nid les berig im fynd ar spree wrth ysgrifennu. Rhaid im … ysgrifenu ar fy ngwaethaf mae hi yn tynu yn dywyll ac wir nid les genuf gannwyll yn y ty … yr wyf wedi dechrau troi yn dipin o cybydd er mwyn tri crafu punt nu ddwy i ddod adref gyda mi.
Cofia fi at y modryboedd caredig at Margaret dy wraig a Grace a Morfudd a John a Mary ac at D Hughes y ?? … para iddo yru lein neu ddwy i son a gyraf lein am lein … dy hun hefyd.
Yr eiddoch y ffyddlon
R D Rowlands
E D Rowlands
Rhy dywyll a ddim rheswm.
Wangaratta,
Fy Anwyl dad,
Derbyniais eich caredig lythur ar y chweched dydd ar hugain o fis Mai a da iawn oedd genyf ei gael a gweled eich bod oll yn iach a chysurus. Mae yn dda genyf finnau eich hysbysu fy mod innau yn weddol o rhan fy iechyd yn bresenol, ond fy mod wedi bod yn lled wael yn ddiweddar, ond yr wyf yn hollol gredu y byddaf yn llawer gwell o hyn allan mewn corph a meddwl. Yr un stori sydd genyf i'ch hysbysu yn awr fel bob amser, and oes genyf ddim newydd i'ch hysbysu.
Yr oeddwn yn ddiolchgar iawn am Yr Herald Saesneg a derbyniais lythur oddiwrth David Jones a thraethawd oddiwrth Solomon Davies o Lundain. Yr oeddwn yn falch oi derbyn, buont yn help i godi fy ngalon, er fod un peth ynddynt oeddwn yn chwenych ei ?
Rhywbeth yn lled debig ydyw pethau yn y wlad yma o hyd, y mai yma ddigonedd o waith i gael ir sawl sydd un alluog ac yn chwenych gweithio, ac y mae y cyflogau yn weddol dda yn bresenol ac mae golwg dda ar y cynhydau? a braidd pawb yn edrych yn siriol peidiwch a meddwl nad oes yma rhai a gwyneb ? fel yn yr hen wlad ac wedi dysgu grwgnach ond diolch yw dyledswydd dyn ac nid grwgnach, a maddeu ac nid dial.
Hen arfer genyf ddywedyd y cewch lythur gwell y tro nesaf, ond yr wyf yn credu y gallaf ddweud hyn heb gamgymerud y bydd pob llythur ar ol hwn yn cynwys ychydig bach fwy o synwyr a gwell llawysgrif nar hen lythyrau cynt.
Ac yr wyf am ofyn hyn o favour gennych. Yr wyf yn dymuno ar i chwi losgi holl llythyrau a dderbyniasoch oddi wrthyf yn flaenorol ir llythyr hwn, gellwch gadw hwn os ydych yn dewis.
Yr wyf yn dymuno arnoch dderbyn fy nghofion caredig attoch ac at Mary fy chwaer, fewyrth Thomas Davies a Modryb Gayunor ar teulu ac Ellis ar teulu a David Jones a'i deulu a Modryboedd, Elizabeth, Ellen a Dorothy ac at Fewyrth Moses a William.
Ydwyf yr eiddoch yn gywir a serchog,
R D Rowlands
Mrs D R Owens
Sept 7, 1873
Fy Anwyl dad,
Derbyniais eich caredig lythur dyddiedig Mehefin 30 a da iawn oedd genyf ei gael a chlywed eich bod yn weddol iach. Yr oedd yn lled ddrwg genyf clywed fod cymaint o farwolaethau wedi cymerud lle yna. Yr oedd yn ddrwg genuf glywed am farwolaeth Eliza Mur Mawr, ychydig oeddwn i yn ei feddwl y buasai yn marw mor fuan. Bum i yn meddwl lawer gwaith pan gartref yn wael y buaswn wedi blaenu llawer om cyd ieuengctyd ac sydd wedi fy mlaenu fi, byddaf yn meddwl waethieu nad oes oes hir wedi ei phenodi i mi. Bryd arall byddaf yn credu y caf oes can hired ac un o deulu Tyn y coed, ond pe gwyddwn fod fy enw wedi ei rhestru ym mhlith y cadwedigion ni byddai llawer gwaeth genyf pa mor fuan i cychwyn y daith, ond am im ddisgwyl bod yn barod i farw, nis gwelaf byth mor dydd, os cedwir fi ac im byth cyraedd y nefoedd, o drugaredd yn unig y bydd hynu ac nid yn ol dim wyf fi yn haeddu.
Yr wyf yn cyfrif fod Owen wedi gwneud yn ddigon call prynu tir.
Yr wyf yn dymuno fy nghofio attoch chwi a Mary ac Ellis ar teulu yn y modd mwyaf caredig ac at fy ewythr William a Moses a Modryb Elizabeth ac Ellen Tyn y Coed ac at Fewythr Thomas Davies a Modryb Gaunor ar teulu a William Ellis ar teulu ac at David Jones ar teulu.
Hyn yn fyr oddi wrth eich mab,
R D Rowlands
Mrs D Ro
Wangaratta,
Hydref 4, 1873
Fy Anwyl Dad,
Nid am fod genyf newydd ich hysbysu yr wyf yn ysgrifenu, ond er mwyn i chwi gael gwybod fy mod yn fyw ac heb eich hangofio. Gallaf eich hysbysu fy mod yn weddol iach ac yr wyf yn fawr obeithio y ceiff y llinellau hyn chwi yr un modd neu yn llawer gwell. Y mae pethau yn mynd yn mlaen yn bur dda yma yn bresenol a golwg y cawn cynhauaf toreithiog. Y maent yn mynd i wneud cryn ystwr yn y dref hon y mis nesaf ar agoriad y Railway, bydd ciniaw a ball a swpper yn cael ei rhoddi ir gwahoddedigion, rhywbeth yn debig ich dull chwi yn Llanberis.
Yr wyf yn dymuno arnoch dderbyn fy anerchiad attoch yn y modd mwyaf caredig ar un modd at Mary ac Ellis ar teulu ac at Modryboedd Elizabeth ac Ellen a William a Moses Tyn y coed ac at Fewyrth Thomas Davies a Modryb Gaunor ar teulu Mur Mawr ac at William Ellis ar teulu a gellwch fy nghofio at fy ngefndryd Evan a William ai teuluoedd Dyffryn Conway a hefyd at David Jones ai deulu.
Hyn yn fyr oddiwrth
Yr eiddoch yn gywir
R D Rowlands
D R Owens
Wangaratta,
March 8, 1874
Fy Anwyl dad,
Derbyniais eich caredig lythur a da iawn oedd genyf ei gael a chlywed eich bod yn iach a chysurus. Yr oedd yn dda genyf glywed fod Fewyrth Moses a Modryb Elizabeth am ddod i fwrw y gauaf attoch, byddant yn cwmpeini ac yn gysur i chwi, om rhan fy hun mi leiciwn i gweld hwy yn aros yn gyfan oll gyda chwi.
Nid oes genyf ddim newydd ich hysbysu heblaw fy mod yn weddol iach a chysurus.
Yr oeddych yn gofyn beth oeddwn yn ei wneud yma. Mi ddwedaf y dull ac yr wyf yn cario yn mlaen yn ? ?, byddaf yn gweithio fel carpenter am beth amser hyd nes yr heliaf ychydig o bunnoedd ac wedyn byddaf yn troi ir mynyddoedd i drio am weithiau aur ac ar ol im fod yn aflwyddianus ac wedi gwario fy arian i gyd bydda in troi i weithio fel carpenter am ysbaid o amser drachefn a phan wedi hel ychydig o arian drachefn a rhoi ail gynig arni, ac nid wyf wedi methu unwaith heb ddysgu rhyw wers a fyddai lles im erbyn trio drachefn a chwi wyddoch bod yn rhaid i bawb i dalu am ei dysgu yn neullduol felly yn y wlad yma, ond os digwydd im daro ar wythien aur mae fortune fydd hi. Mae y wlad mor agored ac y mae cystal chance i mi ac i neb, ond fe eill blynyddoedd dreulio cyn y byddaf yn llwydianus ond fe allaf lwyddo cyn pen ychydig fisoedd. Mae yn haws imi lwyddo heddyw nac erioed o herwydd yr wyf yn meddu llawer mwy o wybodaeth yn nghylch y peth yr wyf yn ei gyraedd ato a cyda dyfal barhad a diwydrwydd ydyw yr unig ffordd i lwyddo.
Beiwch fi neu canmolwch … dyna y gwir i chwi.
Yr wyf yn anfon fy nghofion caredig attoch at Mary ac Ellis ar teulu ac at Modryb Beti a Morris a William ac Ellen Tyn y Coed at Fewyth Thomas Davies a Modryb Gaunor ar teulu a John Ellis a William Ellis ar teulu a David Jones ar teulu.
R D Rowlands
D R O
(N.B. Yr oedd nodyn ac yr oedd Ellis is-law sylw.)
ond mae Steiglitz tua 57 milltir i'r gorllewin
North Williamstown,
Dec 3rd, 1888
My dear Brother & Sister,
I am happy of having the pleasure of writing to you once more & hoping they will meet you all as family in good health as they leaves myself at present. Thank God for that. I have come down here to my nephew John Henry & I am happy to say that I meet him, which I was very please as I think he is the only one I'v seen from home since many a years.
Dear brother you must forgive me for being so long without writing as I am working a long way from any Post Office although I have send you 4 letters but I only received 2. I am glad to say that my health is very good only I have been trouble with pane in my legs since the last 3 years, but I am glad to say I am little better, so excuse my untidy letter. I must com to close this is from yours truly brother Griffith B Owen.
My address
Griffith P Owen
c/o John Richard
She Oak
Near Steiglitz
Austrailia
(Gweler www.steiglitz.com.au)
My dear uncle and aunt
I am happy to say that my uncle came down here to see me to stay & I am glad to say he is looking very well. Hoping you are all as family enjoying your usual health as I am myself at present. Give my best love to all the family this is from yours truly nephew.
John H Rowlands
gan John P Griffiths
Salem,
January 17, 1857
Anwyl Cyfaill,
Mi dderbyniais dy lythyr Ionawr 7 / 57. Yr oedd yn llawenydd genyf ei gael. Yr oedd yn llawn o helyntion yr hen ardal, fy nghofiadwy Llanberis. Byasai yn dda genyf pe gallswn anfon ei cystal yn ol ond nis gallaf oherwydd mai dieythr ydyw trigolion yr ardal hon i chwi yma.
Gallaf eich hysbysu ein bod oll yn iach a chysurus ag wedi bod felly er ban gwelais eich gwynebau yn Nghymru ond i amgylchiad fi a fy mhriod Margaret – glefyd mor lled ysgafn ac ar amser genedigaeth Catherine bach a cawsom yn Salem. Ond difyr yw fy mys yn awr, er ei bod yn eira mawr. Oddiamgylch y bwrdd yn Salem lan a digon o goed ar y tan.
Yr oedd yn syn genyf weled lythyr yr hen gefnder o Awstralia, beth a tarodd ar feddwl hen lange i ysgrifenu dybed ar ol aros gyhyd, arhosodd ni welaf nes anghofiodd bob gair o Gymraeg a ddysgydd ei fam iddo ers llawer dydd, mae yn debyg ei fod bellach ai fol yn dyn ai groen yn felyn - o lwch aur eo wadn iw goryn.
Anfonaf ei lythyr i Moses ei frawd yforu y Direction at Moses sydd fel hyn ag at mrodyr yr un fath Moses Rowland, Holyhead, Dodgeville PO, Iowa Co, Wisconsin, N America. Direction John William Pengraig fel hyn at Evan ei fab Evan J Williams, Granville PO, Washington Co, New York.
Mae fy mrawd Griffith ai deulu yn byw tan yr un to a fi yma yn bresenol. Nid oes yma Cymro arall nes nag 20 milltir i ni. Mae efe ai deulu yn iach ag yn cofio attoch oll fel perthynasau yn bob man, rhu faith iw henwi. Yr ydym yn erfyn ein cofio oll at Jane Parry Cae Newydd Bach yn modd mwyaf caredig.
Mae tywydd oer wedi ein tal ni welsom wyneb daear er 6 wythnos ond yr ydym yn callu gweithio bron bob dydd. Nid yw y cauaf hwn mor erwin oer ar cauaf llynedd trwy y wlad fawr hon ond etto mae yn oerach na rhun fy Nghymru fy oes i yno.
Mae anwyd ar fy ngwinedd y fynyd yma wrth trio ysgrifenu y gwael linellau hyn a rhaid im fynd at y tan iw dwymo neu fyddant yn waelach etto "rhyw rhynu rhwy fferu om goryn im fferau ... pa sut y mae Satan yn gadael yn fy sodlau".
Yr ydwyf yn meddwl os byddaf byw am fyned i California y Gwanwyn nesaf. Os gwel Duw yn dda ond fe allai nad af byth ag na chychwynaf yno, er mae hyny iw fy meddwl yn bresenol, di gai glywed etto oddiwrthyf gyn im fyned os af yno.
Wel yrwan mi losgais fy mysedd wrth ymdwymo, ag erbyn dyfod yn ol at ddesg gadewais potel ink heb corgyn, rhewodd yr ink - Och fi ochain yr wyf, Oer ag anwydog ydwyf, Dyn o bren a ddraed pridd, ni rhyna yn dragywydd.
Wel Owen rhaid terfynu, ni fedraf brydyddu, mae fy awen yn rhewi yr anwedd. Cofia fi yn caredig at Twm Dyddyn R'hyddug ag Owen Wil Meredig yr un modd.
Dymunwn gael clywed am iechyd Ellis Rowland Tyn Goed pa sut y mae. Glywais fod Wil Mathew wedi ymadael a Victoria Inn, pwy sydd yno yn ei le a pha sydd ddyn ydyw fel cymydog a dyngarwr a christion a pha sut methodd Wil Mathew a lle yr aeth yr hen faw ...
Er yr hin oer ar eira a bob anfanteision nid wyf yn chwyno am ddim ond am foddion gras. Ni chlywais yr un bregeth Cymraeg ers blwyddyn agos, fuasai yn dda genyf yn bresenol glywed yr hen bregethwr yn bloeddio hwda ni a weldi a rhywbeth na bod fel "Pagan Pugddu ar hanes rhywun yn gwylltio hyd gelltydd goed, llith gan berson a phader union am hyny rhowswn glod, nag esgelysa y person meddwa os bu dwylaw yr esgob ar ei ben, o Hari Clochydd, dad Gorycha yn gweiddi iddo". Amen.
Yr ydwyf yn erfyn a Margaret yr un modd ei nghofio at Caenor Owen ai deulu. Clywais fod yno ? bach. Gefais lythyr o Bont Rug yr un diwrnod ac lythyr dithau, yr oedd un wedi ei dyddio Rhag 14 ar llall Rhag 15. Cofiwch ni hefyd at Owen Rowland petsan Gwalod yr Allt Wen ag at William Griffith ag Anne yn caredig tros ben. Cofia fi at Ellis David a Margaret ar blant neu blentyn os nad oes plant at Mari David Pylla'r Dwr ath Tad yn Caredig. Oni chafodd Tad etto yr un gwraig a Mari yr un gwr. Yr wyf yn sigr yr ant yn hen langc yn siwr. Yn lle mae John Ellis Mur Mawr yn bresenol ac efe sydd yn byw yno. Cofia fi yn caredig at Robert C William Tyn Llan gynt ei briod byasai yn dda genyf clydvgair oddiwrthynt.
Nid oes genyf ond terfynu o ddiffyg newyddion. Gyr lythyr attaf etto o hyn cyfleu cyntaf a gai a baid a thalu dim trosto, swllt a cyst imi yr un fath od gaf y llythyr o cwbl os bydd wedi talu. Mae anodd o ladron diffaeth o Cwm y Glo i Salem goelia fi. Cofia gadw y llythyr hwn nes bydd itti ysgrifenu attaf ag atteb fy holl ofynion yn gryno neu onide pan ddof atref i'th gyrhaedd gymeraf " Ffon onen a phen uniona chaf rhawn ag mwd rhinion,
Gwnaf am ffon onen dy ffoneiddio, ar rhaff rhawn dy rhwymo,
Rhof uwd poeth yn noeth ar dy din, ar crochan ar dy ol wedyn.
Ond maddau fy nhafod yr ydwyf ar ddarfod. Gyr etto gan attaf. Gyn dafod os cauaf bob hanes campus o Gwm y Glo i Gwmglas ag o Foty Newydd i Foty Glan Bala ag o Lidir i pen Foul Eilio a chyfaill mynwesol a fyddi imi yn siwr dra byddo ffrwd loeyw heibio Pylla'r Dwr.
Ydwyf yr eiddoch tros byth dy wasanaethwr,
John P Griffiths
Salem PO
Washington Co
New York
Cofia fi at Thomas Jones Rhosddu cynt os gweli ef. Dymunwn gael gwybod sut y mae hi yn myned yn mlaen oddeutu ag un capel Jerusalem yn bresenol ac os un o ambell i bregethwr go dda ambell i tro.
Hefyd a ydyw Rowland bach yn myned ir ysgol a pha ysgol a os ysgoldy yn Llamberis yn bresenol.
John P Griffiths
Anghofiais rhoi Direction iawn i Penygraig
Evan John Williams
Middle Granville
Washington Co
New York
Nos dda i chi oll.
Maddeu fy ysgrifen ddrwg, yr ydwyf wedi ysgrifenu 3 llythyr o flaen hwn heddyw ac felly ni chymerais lawer o amser iw hadolygu nag iw ysgrifenu.
Bydd wych
O D
Salem, Jany 17 / 57
Llythyrau gan deulu Owen D. Rowlands adra i'r teulu yn Llanberis
o Latrobe, Tasmania, Awstralia
Dim cyfeiriad na dyddiad ar y llythyr yma!
... ac yn dysgu siarad Saisonag a deall arferion y wlad ac edruch o gwmpas mi a dreiaf gaul gwubod trwu Immigration yrwan yr oeddunt yn rhoi toi i bob un a fydda yn dwad yma os y budd John ar teulu yn meddwl am ddwad yma. Gyraf iddo gyfarwuddiad y tro nesaf y mau petha yn lled rad yn bresenol. Dudd Sadwrn diweddaf yr oedd menun fresh yn gwerthu yn rhad 5 a 4 1/12 y pwus. lb mi yr af bapur newudd wuthnosol y Mail nesaf fel y cewch welad y farchnad yno fo. Gwanwun ydiw hi yma yrwan mau dal yn gynas ac such yma yr wan rhaid i mi derfynu o angofio ddweud wrthych fod Gweinidog Cymraig wedi bod yn y chwaral yma un o ymul Pwll Heli or enw John Owen ond y mau o wedi ymadal i Williams Town Victoria i gapal newydd Cymraig.
Yr oedd yn dda genuf eich bod yn iach. Cofiwch ni yn garedig at y teulu an perthyna i gid. Cofiwch fi at Modrub Elizabeth ac Ellen a fy ewurth Mosses a Modrub Gaunor. Yr oedd yn dda genuf glywa ei bod yn iach ac at Marry fy chwaer ar gwr a chwitha ar plant i gud. Amau yn debig na welaf chwi buth yn y bud yma ond gobeithio y cawn gyfarfod an gilidd yn y lle y mae yr Arglwydd Iesu wedi mund i baratoi i bob un sudd yn ei garu ai wasaneuthu yma.
Hyn yn fur oddi wrth eich brawd
O. D. Rowlands
Latrobe, ger Devonport … dim dyddiad
Anwul frawd a chwaur
Byddaf yn meddwl yn amal am danoch chwi a fy chwaur … a John ar teulu a fy ewurth … ar teulu i gid. Yr wyf yn ddiolchgar ein bod ni ein tri yn weddol iach fi ar wraig ar mab fengaf. Yr oedd y mab hynaf ai wraig yn iach pan gefais lythur wuthnos neu ddwu yn ol. Yr ydum ni tua deg milldir a thrugain 70 miles oddi wrth … mau o yn yr un lle etto yr ydym ni wedi symud tua 70 milltir yr ydum agor ir mor yrwan tua pedair milldir a honno o le or enw Devonport a tua tair milltir o bentra Latrobe lle coudiog. Yr ydym yn buw ar ffarm fechan. Y mau digon o waith i mi ar wraig ar bachgan fengaf. Yr ydym yn cadw dau gefful a dwu neu dair wrthag a mochun neu ddau a ieir. Byddwn planu tatws a cydig o wenith cheirch a gwair. Mae yma ddigon o goud i wneud tan. Tatws ydi prif syport y lle yma. Yr oudd Longford yn lle our yn y geuaf, mau hi yn gynesach yma trwu ei bod yn agos ir mor.
Pen yr eisom o Longford yr oeddwn meddwl am fund i fuw i Victoria. Gwerthais fy lle at Longford ag authom ein tri i Melbourn. Clywais bregethu Cymraig yno, Docdor Johns dun o Llanegrun. Yr oeddwn heb glywad dim un bregath gymraig ers tua pum mlynadd ar hugain 25 years. Eis o Melbourn tua triugain 60 milltir i le or enw Drouin tref fechan yn agos ir lle yma. Yr oudd dau neu dri o Gymru ai teulu yn buw yr oudd un teulu o yn agos i Lun Cwellun, hen wraig a pedwar fechgin, y mad hynaf wedi priodi. Mam hi oudd merch D. Davis Nant Ddu, dun o Rostryfan oudd ei thad. Y mau ei mam yn buw yn un o dai newudd yn agos i chwi yn Gelli Hirbant. Yr oudd y teulu yn ffarmio, yr ouddunt yn godro pump ar hugain 25 o warthag. Nid ouddwn yn lecio y lle yma a dauthom yn ol i Tasmania.
Latrob
July 10, 1905
Ychydig yn fwu na blwuddun yn ol cefais lythur oddi wrth fy mrawd Rowland o Rockhampton Queensland. Yr oudd deg mlynadd ar higian 30 years er pan y cefaus lythur oddi wrtho. Yr oudd o yn mynd i brosbectio am aur ir meins. Yr oudd yn brin o arian a dwedais wrtho am yr arian New Zealand. Anfonais iddo bapur i yru ir Public Trustee N Z i ddweud mau fo oudd y brawd ?? misio anfonodd y papur i N.Z. Yn mhen tua chwech anfonodd lythur arall i ddweud nag oudd heb gaul llythur o N.Z. ac yn gofyn am bapur arall i anfon yr ail lythur a gyrais yr ail bapur iddo ir un Drecsiwn. Gyrwyd y llythur yn ol i mi heb ei ffeindio fo. Tua pedwar ar ol hwn cefais lythur o N.Z. yn dweud bod yr arian wedi ei yru ir Bank ir adres iddo fo iw gaul a dwedodd fod ei lythur heb ei ffeindio fo a dwedodd y byddai yr arian yn y Bank am chwech wsnos yn hwn ar ol hynn y byddai yn mund yn ol i N.Z. Yr oudd yr arian £26.17.0. Yr oudd ychydig o log ar yr arian.
Ni chlywais ddim mwu oddi wrtho fo nid ois gandd ddim patience.
Nos dawch
O. D. Rowlands
Latrobe
Latrobe
... ac yn dysgu siarad Saisonag a deall arferion y wlad ac edruch o gwmpas mi a dreiaf gaul gwubod trwu Immigration yrwan yr oeddunt yn rhoi toi i bob un a fydda yn dwad yma os y budd John ar teulu yn meddwl am ddwad yma. Gyraf iddo gyfarwuddiad y tro nesaf y mau petha yn lled rad yn bresenol. Dudd Sadwrn diweddaf yr oedd menun fresh yn gwerthu yn rhad 5 a 4 1/12 y pwus. lb mi yr af bapur newudd wuthnosol y Mail nesaf fel y cewch welad y farchnad yno fo. Gwanwun ydiw hi yma yrwan mau dal yn gynas ac such yma yr wan rhaid i mi derfynu o angofio ddweud wrthych fod Gweinidog Cymraig wedi bod yn y chwaral yma un o ymul Pwll Heli or enw John Owen ond y mau o wedi ymadal i Williams Town Victoria i gapal newydd Cymraig.
Yr oedd yn dda genuf eich bod yn iach. Cofiwch ni yn garedig at y teulu an perthyna i gid. Cofiwch fi at Modrub Elizabeth ac Ellen a fy ewurth Mosses a Modrub Gaunor. Yr oedd yn dda genuf glywa ei bod yn iach ac at Marry fy chwaer ar gwr a chwitha ar plant i gud. Amau yn debig na welaf chwi buth yn y bud yma ond gobeithio y cawn gyfarfod an gilidd yn y lle y mae yr Arglwydd Iesu wedi mund i baratoi i bob un sudd yn ei garu ai wasaneuthu yma.
Hyn yn fur oddi wrth eich brawd
O. D. Rowlands
Latrobe, ger Devonport … dim dyddiad
Byddaf yn meddwl yn amal am danoch chwi a fy chwaur … a John ar teulu a fy ewurth … ar teulu i gid. Yr wyf yn ddiolchgar ein bod ni ein tri yn weddol iach fi ar wraig ar mab fengaf. Yr oedd y mab hynaf ai wraig yn iach pan gefais lythur wuthnos neu ddwu yn ol. Yr ydum ni tua deg milldir a thrugain 70 miles oddi wrth … mau o yn yr un lle etto yr ydym ni wedi symud tua 70 milltir yr ydum agor ir mor yrwan tua pedair milldir a honno o le or enw Devonport a tua tair milltir o bentra Latrobe lle coudiog. Yr ydym yn buw ar ffarm fechan. Y mau digon o waith i mi ar wraig ar bachgan fengaf. Yr ydym yn cadw dau gefful a dwu neu dair wrthag a mochun neu ddau a ieir. Byddwn planu tatws a cydig o wenith cheirch a gwair. Mae yma ddigon o goud i wneud tan. Tatws ydi prif syport y lle yma. Yr oudd Longford yn lle our yn y geuaf, mau hi yn gynesach yma trwu ei bod yn agos ir mor.
Pen yr eisom o Longford yr oeddwn meddwl am fund i fuw i Victoria. Gwerthais fy lle at Longford ag authom ein tri i Melbourn. Clywais bregethu Cymraig yno, Docdor Johns dun o Llanegrun. Yr oeddwn heb glywad dim un bregath gymraig ers tua pum mlynadd ar hugain 25 years. Eis o Melbourn tua triugain 60 milltir i le or enw Drouin tref fechan yn agos ir lle yma. Yr oudd dau neu dri o Gymru ai teulu yn buw yr oudd un teulu o yn agos i Lun Cwellun, hen wraig a pedwar fechgin, y mad hynaf wedi priodi. Mam hi oudd merch D. Davis Nant Ddu, dun o Rostryfan oudd ei thad. Y mau ei mam yn buw yn un o dai newudd yn agos i chwi yn Gelli Hirbant. Yr oudd y teulu yn ffarmio, yr ouddunt yn godro pump ar hugain 25 o warthag. Nid ouddwn yn lecio y lle yma a dauthom yn ol i Tasmania.
Latrob
July 10, 1905
Ychydig yn fwu na blwuddun yn ol cefais lythur oddi wrth fy mrawd Rowland o Rockhampton Queensland. Yr oudd deg mlynadd ar higian 30 years er pan y cefaus lythur oddi wrtho. Yr oudd o yn mynd i brosbectio am aur ir meins. Yr oudd yn brin o arian a dwedais wrtho am yr arian New Zealand. Anfonais iddo bapur i yru ir Public Trustee N Z i ddweud mau fo oudd y brawd ?? misio anfonodd y papur i N.Z. Yn mhen tua chwech anfonodd lythur arall i ddweud nag oudd heb gaul llythur o N.Z. ac yn gofyn am bapur arall i anfon yr ail lythur a gyrais yr ail bapur iddo ir un Drecsiwn. Gyrwyd y llythur yn ol i mi heb ei ffeindio fo. Tua pedwar ar ol hwn cefais lythur o N.Z. yn dweud bod yr arian wedi ei yru ir Bank ir adres iddo fo iw gaul a dwedodd fod ei lythur heb ei ffeindio fo a dwedodd y byddai yr arian yn y Bank am chwech wsnos yn hwn ar ol hynn y byddai yn mund yn ol i N.Z. Yr oudd yr arian £26.17.0. Yr oudd ychydig o log ar yr arian.
Ni chlywais ddim mwu oddi wrtho fo nid ois gandd ddim patience.
Nos dawch
O. D. Rowlands
Latrobe
Latrobe
July 10, 1905
Fy anwul nephew ar teulu
Derbyniais eich dudd Sadwrn July 8 yr oudd yn ddrwg iawn genuf welad fod fy anwul frawd wedi pasio or presenol ir tragwyddol. Gobeithiaf ei gyfarfod i ganu a diolch ir Arglwydd.
Mau yn dda genuf ddeall fod dy anwul fam yn dal i fyny mor dda a hefud fod fy chwaur Mary yn dal fyny etto. Yr ouddwn wedi meddwl llawar am danoch i gid ac wedi dechra llythur. Yr oudd yn ddrwg genuf fod llythur fy anwl frawd wedi misio. Yn y flwyddyn 1899 yr oeddwn i ar wraig yn teimlo y tywudd our yn Longford. Yr oudd y Doctor yndweud wrthom y byddai yn well ini fund i le cynas fod y lle yma yn rhu our ini a gwerthais y lle at Longford i fund i fuw i … eis i ar wraig ar mab fengaf i Melbourn yn meddwl am wneud ein cartref yn Victoria. Eis i amriw lefudd yno on nid ouddwn yn leicio r wlad ar llefudd mor ddrud. Ar ol bod yno am bump neu chwech mis dauthom yn ol i Tasmania ond yn agos ir mor. Mau hi yn gynesach yma. Pan y mau y mor yn cynhyrfu ar tonau yn tar glan byddaf yn clywad twrw fel tarannau. Y lle yma ddeg milltir a thri ugain 70 m o Longford. Tywudd our ydi hi yma yr wan pan yn edruch ar y mynyddoudd trwu ffenasd window mau ei penau wun o eira. Yr ydum yn cael barig gwun ar dwr yn rhewi. Canol y gauaf ydiw hi yma wedi pasio dudd byra 21 of Jun mau dudd yn dechra dwad allan.
Yn bresenol yr wyf am anfon y llythur oeddwn wedi ei ddechrau i fy anwul frawd rhiw amsar yn ol ond heb ei orffan bydda yn dda genuf gaul y llythur a anfonwyd yn ol y llythur diweddaf oddi wrth fy mrawd mau yn ddrwg genuf fy mod wedi bod mor hir heb ysgrifennu attoch yr amsar yn pasio mor fuan a ni yn symud o un lle i le arall. Gobeithiaf y medrwch ddarllan fy llythur. Gobeithiaf y budd dy fam yn cadw ei chalon i fynu a gobeithio yn yr Arglwudd hud y diwadd a hefud fod fy anwul chwaur Mary yn cadw i fynu ac yn trysdio yn yr Arglwudd cadw hud y diwadd. Lle gwaul fydda y bud yma heb yr Arglwudd Iesu cysuro an dal i fynu mewn pob treial.
Yr unig beth genuf yn erbyn y lle yma ydyw ei fod mor bell oddi wrth y Capal tair milldir. Yr ydum ni yn cael ein hiechyd yn weddol dda yma ond yr ydym teimlo henaint yn dwad arnom ond y mau genum achos i fod yn ddiolchgar iawn am ein bod mor dda mewn ychydig mwu na mis byddaf yn dri ugain a naw 69 ar wraig dri ugain ac un 61.
Yn yr un mis yr oudd yn dda genuf welad eich bod yn caul diwigiad crefyddol yn Cymru. Yr wyf yn gobeithio y cymar yr Arglwydd drugaradd arnom yn y wlad yma a rhoi tywalldiad or ysbryd. Mau cyfarfodudd y mis yma yn y capal i weddio am dywalld ei fendith arnom ni. Y mau petha wedi altro llwar yn y bud ers pump neu chwech blynad. Tair ne bedair blynadd yn ol cawsom sychdwr mawr a chanoedd o filoedd yn marw eisio bwud a dwr, ond yr ydym wedi caul digon o wlaw a bwud diod ir anifeiliaid a chynheuaf da ac fellu mau genum achos i osdwng yn isal gerbron yr Arglwydd a diolch iddo am drugareddau, Amen.
Terfynaf gan obeithio y gellwch ei ddarllan. Cofiwch fi at y teulu i gid, fy ewurth Mosus os ydiw yn fuw. Mau y wraig ar mab fina yn cofio yn gredig attoch i gid.
Oddi wrth
Owen D Rowlands
Latrob
Y dudalen yma, rhif 5, heb gyfeiriad na dyddiad …
… tua yr ansar hynu yr oudd rhiw fefar a salwch mawr yn Queensland, ei enw oudd Dengue Fever rhiw fath o Influenza ac yr oudd milodd o bobol wedi bod yn sal o dani hi ond nid oudd llawer wedi marw o danu hi. Byddaf yn meddwl weithia y galla ei fod o wedi ei caul ai fod o wedi marw o dani hi. Yr oudd llwar wedi meirw o dani hi ond gobeithiaf y clywaf oddi wrtho fo etto cin hir.
Gobeithiaf y gwllwch ddarllan y llythur yma. Yr wyf yn anfon papur newudd hefo y llythur yma a llun llefudd ar y cost yma. Rhaid i mi derfynu gan ofun i chwi fy nghofio at yr hen gyfeillion sudd yn aros i gid a Mr Robarts Llidiart y clo. Mau yn debig ei fod yn teimlo pwus blynyddodd arno.
Yr ydym ni fel teulu yn dymuno caul cofio attoch i gid heb enwi neb. Cofiwch fi yn garedig at yr holl or hen gyfeillion ar teulu.
Oddi wrth Owen D. Rowlands
Latrobe
Tasmania
Y llythyr yma gan deulu Owen D Rowlands yn son am ei waeledd a'i farwolaeth
Latrobe
Latrobe
Tachwedd 20, 1905
My dear nephew and family
I shall try to write you a letter in English and hope you will be able to understand it my spelling is very bad and I am glad to say that we three are pretty well the wether has been very changeable and cold for the time of year there is hail falling now as I writ.
… witch correspond with your beginning June our seson this year is about a month late there has been a late of snow on the mountains very thing is in full leaf our potato planting is just over and the first planted is up and things keep us all busy on the farm weeding and during the crop we do work late and yearly when our health and strength will allow us it will not pay to here … cold and sdormey wethar still continue.
I was so glad to get your letter and also my poor brothar s returned letter. I was sorry it did not find us will you please tell me in your next letter how long my brothar was ill and the nature of his illness. We was so glad to get the lickeness and fiend your mother looking so well. The picture of High Street looks well if I was There I wood get lost now the place is so altered.
Yr oudd yn dda genuf fod fy chwaur Mary yn fyw gobeithiaf ei bod medru bod o gwmpas ar ei thraud mau yn dda genuf fod pobol y tu nesa yn mor garedig wrthi hi yr wuf yn cofio taid y wraig byddai yn gwneud dillad i John Hughes Cwm y glo pen oeddwn i yn brentis yno. Fe alla ei bod hi yn cofio rhai o deulu J. H. y Saur Cwn y glo.
Nid wuf yn teimlo yn dda etto, gobeithiaf y byddaf yn well yn y tyudd cynas yn mhen tua mis y budd eid dudd hiraf mau yn debig cawn rai diwrnodau pouth yr wyf yn ysgrifenu mor an amal byddaf yn blino yn fuan. Nid wyf wedi clywad dim oddi wrth fy mrawd Rowland pan oudd yn ysgrifenu attaf fi o Queensland yr oudd o yn prospecting ar y gwaithoudd yn y meins yr oudd yn dweud ei fod yn methu caul gwaith ac yn hard up yr oudd ei iechid yn dda yn well nac erioud ac y galla ddarllan y papur newudd beb Sbecs. Yr ouddwn i yn dweud wrtho fod fy ngolwg i gwnhau rhaid i mi Sbeces i ddarllan. Yr oudd yn dweud nad oudd yn yfad na smocioond fod pobol wedi ei robio fo ac y buasai yn werth milodd o buna pe y buasai yn caul ranj a dwedais wrtho am yr arian oudd yn dwad iddo o New Zealand ac mi roddais idd lythur i yru i N.Z. i ddweud mau fo oudd y brawd arall ac mi yrodd y Public Trustee yr arian gin gyntad ac y gallai byddai yn rhaid iddo gaul yr arian or gyfarnmant cin y gallai ei yru. Yr oudd o yn disgwil ei gaul guda throuad y post ac mi yrodd attaf am un arall i anfon N.Z. a gyrais un iddo a chefais y llythur yn ol heb ei gymerud i fyny a gyrodd y Public Trustee yn dweud fod ei lythur unta wedi ei tru ynol a dwedodd fod yr arian yn y Bank yn Queenslad a swm yr arian oudd (£26-17) chwech punt arugain a dau swllt arbymthag. Bydda hynu dros wuth bunt o intrest …
Yr oudd yn dda genuf fod fy chwaur Mary yn fyw gobeithiaf ei bod medru bod o gwmpas ar ei thraud mau yn dda genuf fod pobol y tu nesa yn mor garedig wrthi hi yr wuf yn cofio taid y wraig byddai yn gwneud dillad i John Hughes Cwm y glo pen oeddwn i yn brentis yno. Fe alla ei bod hi yn cofio rhai o deulu J. H. y Saur Cwn y glo.
Nid wuf yn teimlo yn dda etto, gobeithiaf y byddaf yn well yn y tyudd cynas yn mhen tua mis y budd eid dudd hiraf mau yn debig cawn rai diwrnodau pouth yr wyf yn ysgrifenu mor an amal byddaf yn blino yn fuan. Nid wyf wedi clywad dim oddi wrth fy mrawd Rowland pan oudd yn ysgrifenu attaf fi o Queensland yr oudd o yn prospecting ar y gwaithoudd yn y meins yr oudd yn dweud ei fod yn methu caul gwaith ac yn hard up yr oudd ei iechid yn dda yn well nac erioud ac y galla ddarllan y papur newudd beb Sbecs. Yr ouddwn i yn dweud wrtho fod fy ngolwg i gwnhau rhaid i mi Sbeces i ddarllan. Yr oudd yn dweud nad oudd yn yfad na smocioond fod pobol wedi ei robio fo ac y buasai yn werth milodd o buna pe y buasai yn caul ranj a dwedais wrtho am yr arian oudd yn dwad iddo o New Zealand ac mi roddais idd lythur i yru i N.Z. i ddweud mau fo oudd y brawd arall ac mi yrodd y Public Trustee yr arian gin gyntad ac y gallai byddai yn rhaid iddo gaul yr arian or gyfarnmant cin y gallai ei yru. Yr oudd o yn disgwil ei gaul guda throuad y post ac mi yrodd attaf am un arall i anfon N.Z. a gyrais un iddo a chefais y llythur yn ol heb ei gymerud i fyny a gyrodd y Public Trustee yn dweud fod ei lythur unta wedi ei tru ynol a dwedodd fod yr arian yn y Bank yn Queenslad a swm yr arian oudd (£26-17) chwech punt arugain a dau swllt arbymthag. Bydda hynu dros wuth bunt o intrest …
Latrobe
21 May 1906
Dear John,
I am sure you must be thinking we are very neglectful. I may say things have been very contrary with us all lately, and I scarcely know where to begin, trouble within and without. Owen has not been himself at all since the close of the summer, but as the autumn is always his worst season, not anything more than usual was to occur his health but about a month ago it began to prove a matter for the Doctor to see too all sorts of Patent medicines that used to do him good was of no avail. About a fortnight ago he had a very bad turn indeed had I not put my wits together and hurried up he certainly have passed away. The heart was all but gone, the Dr had been seeing him a fortnight before twice a week, and only the day before had driven out to see him and said he could get up for a bit, poor Owen had not been up more than 1/4 hour when the bad turn came on, then Clem and I had to battle with him with God's help for life. Dr came and ordered him not to get up for a month, so he is still in bed. Twice since that Dr reports slight all round improvement and that as there is no real organic disease he will be able to pull him through in time. I wish we did not have the winter to face. Dad never likes the frosty weather and for years dos not get about in winter, does a few little indoor jobs although our winter is nothing like it is in Wales still it is too much for him these last ten years. Our son Clem is a real good lad and sees to the farm work as far as he can. We have to hire some, but if it is a small farm there are numerous odd jobs to see too all the year round and Clem is not over strong. Eustace was so startled at my note his Master ordered to quit the desk and hurry off immediately to catch the train, saying if anything should happen to your poor father you would never forgive yourself and when a telegram came and Eustace had gone about 2 hours, he sent his son up to the house with it to know the result. Mr Waldron is very kind and thinks the world of Eustace and good enough and is his right hand, been there 151/2 years. Eustace stayed 4 days.
Poor Owen was very sad to hear of your Dear Father's death and again his sister Mary going. He often said we all soon as a family shall have gone ?? am the last his brother Roland has troubled him a lot, we can think of nothing else but that he is gone too, all last letters returned and also the New Zealand Public Trustees letter, and of course the Bank remittance was recalled. It is a thousand pities Roland did not write sooner then he would have known all about the state of things. We did what we could and as long as he sent us word always answered then it was 30 years silence. We made enquiries through the Salvation Army people thinking he had gone to New Zealand and got well off, or that something had befallen him and we should never more hear of him and now I really think it is so far just the time he … the Dengue Fever was raging in Queensland. I have heard it was horrible and 9 people out of every 10 was stricken with it. A Baptist minister, his wife and five daughters had only left here (Latrobe) six weeks had barely got settled when the whole family were stricken down but they all pulled through but there were scores that did not, and of course Roland's age and manner of living prospecting goes against an average chance – poor fellow.
The Island of Tasmania has had a very trying dry time and potato crops are not at all satisfactory, such low yields and small size. Feed for stock in most districts very scarce and so much hand feeding to dairy cows and calves. I have my trouble in that way so much steaming and boiling and besides off milk supply, but the poor things must be kept going and there is no sale for such stock till Spring.
I must thank you very much for the family photo, it is great and we all are highly pleased to possess it, as also the one of your dear Father and Mother, and I thank your Daughter and son in law for the pretty card and cake. It came as a surprise (no letter). Wish them every earthly happiness, I should have acknowledged it before but had a nasty accident to my left eye, it was six weeks before I could bear to put specs on and I cannot for years read write or sew without spectacles, but I cannot bear to go about in the sun with them. Good thing the eye got better before Owen sickened. I have taken this up ever so many times and now Dad is calling. Back again. He is very restless and I am afraid I shall not be able to get him to write a line. He wants to send you £4-0-0 P. Order and Clem is going to Devonport tomorrow. I will get Dad to sign a cheque to get it. You said in your last about sending a paper but we did not get one. I am sending a local paper with this.
The other letter I address to Mrs J. E. Davies.
Tudalen flaen y llythyr hwn ar goll ??
Dechrau ar dudalen 3 …
… but at midnight I had to get up and be with him. Altogether he nearly all the sickness through was aware from 3 a.m. till 8 a.m. it meant jump about then, hot and cold every 1/2 hour when cold get hot irons and bricks which were always kept in the stove in readiness. When getting too hot take away and vinegar cloths and sponge with vinegar under the bed clothes, but still keeping the bedroom the one temperature it was a nice convenient room, two windows, so that both or either could be opened any height and get no draught to the bed if you watched the way the draught would be coming. Dear Dad used to long for the day dawn and delight for me to but the blind up so that on a fine morn he could see the sunrise and to shine on the bed. He just seemed to bask in it and also in the sun of righteousness he used to say what must it be to see the Glorious Sun of Righteousness, on the Sunday morning 20 May. I was then able just to lie down beside him, but could never sleep that was about a week before he got fatally ill. I heard such a peculiar sound, something shrill, but happy sound. I paused and still listened, then another but fainter. I put my hand across and said lovely dear what is the matter? He said Oh nothing Mother dear only happy in the Lord. That was about 6 a.m. Then again on the Monday morning 21 May about 5.30 he seemed to be having a nice sleep. When he awoke I said, love you had a sweet sleep, he said Yes, but it will be sweeter to be asleep in Jesus, I shall soon sleep my last. Oh love God is going to spare you a little longer. Dr says you will get better believing to praise him, well then to live is Christ but to die is gain, please put up the blind which I did and he gazed at the stars. We were having some nice weather then but all June and up till now, 17 July, we have had very few fine days, mostly terribly rough squally rainy weather. The stress of the rough sea has broken away some of the breakwater framing wall at Devonport a fortnight ago, and last Sunday, 15th, St, swithin's Day it blew and rained terribly and we could hear the sea roar very much. We are about 4 miles from the sea as the crow flies and can see it glistening at the present moment from the dining room window. We are still having rough squally showers Monday and Tuesday. 17th today – ought to have gone to Devonport but owing to weather can't and wet weather does not agree with me. I do not seem to pull myself together yet and about 3 weeks ago I scalded my right hand badly straining potatoes. My heart is weak and Clem has been taking cold ever since the weather set in so badly, and there was so much travelling on the bicycle when Dad was sick and the ?? had had to see to the funeral arrangements he had everything so well done. It was very distressing to both of us. Eustace got here Thursday afternoon 7 June but we had to have it all arranged and send telegram to my people in South Austrailia. They sent telegram in return, brother is very ill and same brother could not come, and my own dear brother is gone ill in the stomach and been put on slops ever since Easter and would have been here to see us in May last but the Dr said he was not to take a sea trip. Of course he could get to Victooria overland but sea from there to Tasmania we deemed it necessary to have the funeral on Sat 9 June and we knew Dear Dad always had an aversion to Sunday funerals, knew it would not have been his wish. He is laid in the East Devonport General Cemetery. I am sending you a local newspaper with it in and am sure you will keep it, we are keeping one and one I sent to my beloved brother James who is ill. Several gentlemen have told me they would have been there but for the afternoon setting in so badly.
As it was there were a tidy lot, most of the neighbours came to the house. The Rev Alfred Metters officiated under an umbrella. He had been out there when Dad was ill and would have been again but was called away to supply at Burnie, he sent me two postcards which i read to Dad and gave Dad cheering texts, he got back in time to see by the local papers of Dear Dads death so he immediately sent me a nice condolence letter. I had others and sympathy letters but none so beautiful for Christian hope as this. Rev Hodges, the Wesleyan minister also preaches at Wesley Vale where Dad used to go sometimes on a Sunday afternoon. Came one Sunday and prayed and sang Rock of Ages. Both of these ministers know South Australia and once lived at Jamestown where we once lived for about 5 years. They knew people we were acquainted there but Dad could not talk to me about it – he was too affected so they stopped. ?? Metters is the Editor of a little Baptist paper called the Day Dawn, in it he says …
The death of Mr O. D. Rowlands, formerly a deacon of the Singful Church will be regretted by all who knew him. Our deceased brother resided of late years near Latrobe. His last days were full of peace and he left a telling testimony for his Master. A widow and two grown up sons survive.
And again in a paper called the Southern Baptist they have the following …
The death of Mr O. D. Rowlands, who was one of the pioneers of the Northern areas in South Australia, and was well known in the early history of the Baptist Churches at Georgetown and Jamestown, will awaken sad interest. He achieved success in farming pursuits in Tasmania and at one time was a deacon of the Longford Church. He died in great peace at his home near Devonport. Mrs Rowlands and two grown up sons survive.
I have only one each of these papers which I keep and will leave to my son Clem. I and Clem still work the old home. This season is so wet and is quite against us, the work being thrown back and now the land is so wet cannot get to do anything. The stock is giving no trouble and the cows will be so late in coming in and this Government Probate to battle with, it will be tough work for this year. But by God's help we will battle on and do the right. I had Ada and the little boy here for three weeks after the funeral. The boys name is Eustace Alwynne Ulric and he is strong lively child of 10 months. When here he will be 12 month old on the 19th July (Next Thursday). He's cut 4 teeth while here. He is just about to walk now. Dear Dad did not see him except a photo. It came about a week before he departed. The child could not be brought up owing to teething and a rash broken out on him on his little face. When the photo came it was night (and a rough one) but Clem rode to the post to get it. When it came ?? held a paper to shade Dads eyes. I put on his specs and then placed the light to reflect on the photo. Dad said Oh is that the big letter boy, he will do what a chubby little hand he has got and so he has. We shall always be glad to get a letter from any of you and please excuse this scribble. I have taken it all ever so many times.
Love to all
Good-bye
A ? Rowlands
I have only one each of these papers which I keep and will leave to my son Clem. I and Clem still work the old home. This season is so wet and is quite against us, the work being thrown back and now the land is so wet cannot get to do anything. The stock is giving no trouble and the cows will be so late in coming in and this Government Probate to battle with, it will be tough work for this year. But by God's help we will battle on and do the right. I had Ada and the little boy here for three weeks after the funeral. The boys name is Eustace Alwynne Ulric and he is strong lively child of 10 months. When here he will be 12 month old on the 19th July (Next Thursday). He's cut 4 teeth while here. He is just about to walk now. Dear Dad did not see him except a photo. It came about a week before he departed. The child could not be brought up owing to teething and a rash broken out on him on his little face. When the photo came it was night (and a rough one) but Clem rode to the post to get it. When it came ?? held a paper to shade Dads eyes. I put on his specs and then placed the light to reflect on the photo. Dad said Oh is that the big letter boy, he will do what a chubby little hand he has got and so he has. We shall always be glad to get a letter from any of you and please excuse this scribble. I have taken it all ever so many times.
Love to all
Good-bye
A ? Rowlands
Llythyr gan deulu Gellihirbant at Owen ac Ani Rowlands yn Awstralia
Gellirbant
Llanberis
Ein hanwul frawd a chwaur Owen ag Ani Rowlands a theulu
Yr um yn anfon hun o linellau atoch gan fawr obeithio iddunt eich caul yn iach fel ag y maunt yn ein gadaul ninau. Mau Margrad Davies yn caul iechyd pur dda eleni gwell na llawer tymor yn y dum wedi claddu Richard Parru ei brawd ers rhiw hanar buddun ynol mau Modrub Gaunor yn fuw o hud ond yn gorfod ers bluddun bellach mau ei hiechyd hi yn bur dda. Ei haulodau hi ydiw y drwg ei houd 88. Mau fewurth Mosus yn dal yn bur dda ond nidiw yn mynd fawr allan y gauaf ymma hefo John fy mab y mae o yn aros yn Nghaurnafon y mau y ferch hynaf o hud yn buw. Byddant hwu yn dyfod i ein gweld weithiau. Un plentun sudd ganddynt hwu, hogan tua deg oud mau y ddau arall yn yr unfan o hud. Nid oes plant gan un ohonunt ond mau gan y llall sef yr ieuengaf prun sudd wrth Manchester yn buw bedwar neu bumb o blant. Dreifio ar y relwe y mau ei gwr hi mauntvoll yn rheit cysurus. Gan John y mau mwuaf o deulu, mau yntau yn rheit gysurus. Fe auth yn lwcus iawn i fentro y busnas y mau ynddo. Er i fod crun ofal iw gario yn mlaun wrth ei fod heb ddim i ddechrau mau wedi bod yn lwcus iawn yn ddiweddar i daru ar du pwrpasol ir busnas sudd ganddo a hwnw yn y lle gorau yn y bentref wedi ei brynu fel nas gall neb ei droi allan. Gwnaethau fwu o fusnas pebuasau ganddo digon o arian ond rhaid iddo ei gyfyngu er mwun medru ei gario yn mlaun. Ei ddull o gario ei fusnas ydiw mewn ffordd o glyb rhoi gwerth pumbunt allan ai derbun fesul haner coron feallau yn ol fel y byddau y cytundeb. Mau ganddo chwech o blant y ddwu hogan hynaf tua deuddeg oud ar ieuengaf tan flwudd. Yr unig fachgan sudd yn fuw ydiw ef mau ein chwaur Meri yn weddol iach rhiwbath yn debig fel y fudd hi arfar ond budd munad ir Pentraf unwaith yn yr wuthnos i nol ei harian ag i brynu tibin at damad yn digon o fauch ganddi. Rahudew a myglud ydiw hi yn Pyllar dwr y mau hi o hud. Mae Sion Ellis Mur Mawr yn fuw o hud ond yn mynad yn hen.
Nid oes genum dim o hanas ein brawd Rowlanders dros ugaun mlynadd neu ragor mau yn debig nas gwuddoch chwithau. Buasau yn dda genuf gaul ei hanas ef eich mab Ellis ydiw y twrna os ydwyf yn cofio yn iawn a ydiw ef yn dyfod ymlaun. Pobol dda a ddylent heu fod ond fel arall y mau hi yn gyffredin. Hwu ydiw yr ogs penaf yn aml tymor gauaf gwlub iawn ydum ni yn ei gaul ond heb fod yn our eto yn wuntog a sdormus iawn ag yn gwneud llawer o golledion ar for a thir. Bu damwain yn y Benman Bach ger Conway oherwudd y sdormudd y gwynt ar mor wedi curo darn or ffordd hsuarn i ffwrdd ar tren dyfod yn y nos a mynad ir mor yn bendramwnwgl ond lwc mau tren lygage oedd hi. Collodd y dau dun ei bywydau sef y dreifar ar taniwr di hangoud y giard yn saff rhiw hanar awr yn gunt yr oudd tren yn llawn o deuthwur wedi mynad drwadd yn ddihangol. Bu Pont y Bala o dan ddwr ddwu waith eleni fel nad oedd modd mynad drwadd ond rhud benau y cloddiau.
Yn yr un fan yr wyf fi o hud sef yn chwarel Cauau y Fachwen. Maunt wedi gwneud trugaredd fawr a mi fy nhad i yn y lle ymma yr wyf yn medru gwneud y gwaith sudd ymma yr wan yn hwylus. Bum yn y dechrau dilun yn ffwndrus ond yr wuf erbun hun wddi dyfod yn hwylus. Yr wyf yn meddwl mau i Mr Williams yn banaf y mau i mi ddiolch am y lle ymma. Mau Mr Williams y Person mau ef yn un or swuddogion uchaf yn y chwarel ymma yr wan ni fuo ni yn llugar yn edrach am ybplant ers dwu flynadd yr wan ond yr um yn bwriadu mynad yr haf nesaf os y cawn fuw ag iach a ffobeth yn hwulus. Yr oudduch yn cwyno fod y cnydau yn ffaulu oherwudd y sychder yr wyf yn gobeithio ei bod hwu yn well y blynyddoudd diweddaf ymma.
Terfynaf ynghud a chofio atoch fel teulu.
Oddiwrth eich brawd a chwaur
Ellis a Margrad Davies
Gellihirbant
Llanberis
North Wels
No comments:
Post a Comment